Trong bài viết “Các mức án mà Bầu Kiên và Ông Lý Xuân Hải có thể phải đối mặt”, luật sư của công ty Luật Á Đông có nhận định nếu bị truy tố và xét xử theo tội danh bị khởi tố ban đầu thì hình phạt mà Bầu Kiên có thể phải đối mặt nhẹ hơn hình phạt của ông Lý Xuân Hải, lý do là, theo quy định của Bộ luật tố tụng hình sự hình phạt của tội “Tội cố ý làm trái quy định của Nhà nước về quản lý kinh tế gây hậu quả nghiêm trọng ” nặng hơn của tội “kinh doanh trái phép”

Tuy nhiên, ngày 18 tháng 09 năm 2012, Cơ quan cảnh sát điều tra Bộ Công an đã khởi tố bổ sung đối với ông Nguyễn Đức Kiên hai thêm hai tội danh, là tội “Tội cố ý làm trái quy định của Nhà nước  về quản lý kinh tế gây hậu quả nghiêm trọng ” và tội “ lừa đảo chiếm đoạt tài sản”. Hai tội này đều có mức hình phạt nặng hơn so với tội “ kinh doanh trái phép”, và đặc biệt đối với tội “lừa đảo chiếm đoạt tài sản”  hình phạt cao nhất dành cho người phạm tội này là tội tử hình.

Trong bài viết này, luật sư của công ty Luật Á Đông phân tích nội dung của tội “lừa đảo chiếm đoạt tài sản” để chỉ ra các khả năng bị áp dụng hình phạt mà Bầu Kiên có thể phải đón nhận khi bị đưa ra xét xử với các tội danh mà Cơ quan điều tra đã khởi tố.

 Tội “lừa đảo chiếm đoạt tài sản ” được quy định tại điều 139 của Bộ luật hình sự. Điều 139 quy định:
“ Người nào bằng thủ đoạn gian dối chiếm đoạt tài sản của người khác có giá trị từ năm trăm nghìn đồng đến dưới năm mươi triệu đồng hoặc dưới năm trăm nghìn đồng nhưng gây hậu quả nghiêm trọng hoặc đã bị xử phạt hành chính về hành vi chiếm đoạt hoặc đã bị kết án về tội chiếm đoạt tài sản, chưa được xoá án tích mà còn vi phạm, thì bị phạt cải tạo không giam giữ đến ba năm hoặc phạt tù từ  sáu tháng đến ba năm.

2. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ hai năm đến bảy năm:

a) Có tổ chức;
b) Có tính chất chuyên nghiệp;
c) Tái phạm nguy hiểm;
d) Lợi dụng chức vụ, quyền hạn hoặc lợi dụng danh nghĩa cơ quan, tổ chức;
đ) Dùng thủ đoạn xảo quyệt;
e) Chiếm đoạt tài sản có giá trị từ năm mươi triệu đồng đến dưới hai trăm triệu đồng;
g) Gây hậu quả nghiêm trọng.
3. Phạm tội thuộc một  trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ bảy năm đến mười lăm năm:
a) Chiếm đoạt tài sản có giá trị từ hai trăm triệu đồng đến dưới năm trăm triệu đồng;
b) Gây hậu quả rất nghiêm trọng.
4. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây,  thì bị phạt tù từ mười hai năm đến hai mươi năm, tù chung thân hoặc tử hình:
a) Chiếm đoạt tài sản có giá trị từ năm trăm triệu đồng trở lên;
b) Gây hậu quả đặc biệt nghiêm trọng.
5. Người phạm tội còn có thể bị phạt tiền từ mười triệu đồng đến một trăm triệu đồng, tịch thu một phần hoặc toàn bộ tài sản, bị cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ một năm đến năm năm”.
 
Theo quy định trên, xét về mặt cấu thành tội phạm, tội “lừa đảo chiếm đoạt tài sản” có các nội dung về cấu thành như sau:
-         Về mặt khách quan: có hành vi chiếm đoạt tài sản của người phạm tội đối với các chủ thể khác. Hành vi chiếm đoạt tài sản có thể đã hoàn thành hoặc chưa hoàn thành. Tuy nhiên, đặc điểm đặc biệt của mặt khách quan trong tội này là người phạm tội chiếm đoạt phải dùng thủ đoạn gian dối. Đặc điểm này là tiêu chí để phân biệt với tội  “lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản” được quy định tại điều 140 Bộ luật hình sự. Ở tội “lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản”, người phạm tội không dung thủ đoạn gian dối mà chỉ chiếm đoạt một cách ngay tình mà không sử dụng thủ đoạn gian dối.
-         Về mặt chủ quan, người phạm tội “lừa đảo chiếm đoạt tài sản” phải có chủ ý chiếm đoạt, tức là hành vi chiếm đoạt luôn có lỗi cố ý. Sự cố ý này phải có từ khi người phạm tội thực hiện các hành vi đầu tiên trong chuỗi hành vi cấu thành nên tội phạm. Đây cũng là đặc điểm vật chất của hành vi phạm tội để phân biệt với tội “lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản”.
-         Về mặt chủ thể của tội phạm (tức người phạm tội): chủ thể của tội này là bất kỳ ai có năng lực hành vi pháp luật từ đủ 13 tuổi trở lên.
-         Về mặt khách thể của tội phạm: là quyền sở hữu tài sản của người bị chiếm đoạt.
Về mặt hình phạt, tội danh này có bốn khung hình phạt chính và có hình phạt bổ sung.
+ Khung hình phạt nhẹ nhất nằm ở khoản 1 với mức hình phạt là: phạt cải tạo không giam giữ đến ba năm hoặc phạt tù từ  sáu tháng đến ba năm.
+ Khung hình phạt nặng hơn với một số tình tiết tăng nặng quy định ở khoản 2 là: phạt tù từ hai năm đến bảy năm. Các tình tiết tăng nặng hình phạt này gồm: phạm tội có tổ chức, có tính chất chuyên nghiệp, tái phạm nguy hiểm, lợi dụng chức vụ, quyền hạn hoặc lợi dụng danh nghĩa cơ quan, tổ chức, dùng thủ đoạn xảo quyệt, chiếm đoạt tài sản có giá trị từ năm mươi triệu đồng đến dưới hai trăm triệu đồng, gây hậu quả nghiêm trọng.
+ Khung hình phạt nặng hơn mức hai quy định ở khoản 3 điều 139, với mức hình phạt là: phạt tù từ bảy năm đến mười lăm năm được áp dụng khi tội phạm xảy ra trong hai trường hợp vừa mang tính định tính và vừa mang tính định lượng: chiếm đoạt tài sản có giá trị từ hai trăm triệu đồng đến dưới năm trăm triệu đồng và gây hậu quả rất nghiêm trọng.
+ Khung hình phạt cao nhất được quy định tại khoản 4 của điều luật. Theo đó, nếu bị áp dụng khung hình phạt này trong việc quyết định hình phạt thì người phạm tội có thể chịu hình phạt từ phạt tù 15 năm đến phạt tử hình. Các tình tiết làm căn cứ để quyết định mức hình phạt cao nhất này là: chiếm đoạt tài sản có giá trị từ năm trăm triệu đồng trở lên và gây hậu quả đặc biệt nghiêm trọng.

Trong vụ án của Bầu Kiên, ông Kiên bị khởi tố về tội “lừa đảo chiếm đoạt tài sản” khi được cho rằng dùng số cổ phiếu đã cầm cố cho ngân hàng để chuyển nhượng và lấy tiền của doanh nghiệp khác. Số tiền trong thương vụ này được cho là khá lớn. Trong quá trình điều tra và truy tố, Cơ quan điều tra và Viện Kiểm sát sẽ trên cơ sở các tài liệu chứng cứ để xác định số tiền thực tế ông Kiên và các đồng phạm (nếu có) đã chiếm doạt là bao nhiêu để từ đó đề nghị truy tố và truy tố bị can theo khung hình phạt nào cho đúng với quy định của điều luật.

Nếu bị truy tố và xét xử cả ba tội danh là “Kinh doanh trái phép”, “Lừa đảo chiếm đoạt tài sản” và “Tội cố ý làm trái quy định của Nhà nước  về quản lý kinh tế gây hậu quả nghiêm trọng”,  thì theo nguyên tắc quyết định hình phạt trong trường hợp phạm nhiều tội quy định tại điều 50 của Bộ luật hình sự, mức hình phạt cao nhất mà ông Kiên có thể bị tuyên xử sẽ là tổng cộng mức hình phạt của từng tội phạm, nhưng không vượt quá mức hình phạt cao nhất của một trong ba tội bị truy tố và xét xử. Như vậy, căn cứ vào mức hình phạt của ba tội danh mà Bầu Kiên bị khởi tố, cũng như nguyên tắc áp dụng hình phạt quy định tại điều 50, thì nếu bị truy tố và đưa ra xét xử với cả ba tội danh, đồng thời bị xác định là có tội đối với cả ba tội thì mức hình phạt cao nhất ông Nguyễn Đức Kiên có thể phải đối mặt là hình phạt tử hình nếu bị áp dụng mức cao nhất quy định tại khoản 4 của Bộ luật hình sự. Tuy nhiên, trong thực tế hình phạt tử hình rất hạn chế được áp dụng đặc biệt là đối với các tội phạm về kinh tế. Mặc dù phạm tội trong trường hợp đặc biệt nghiêm trọng, nhưng người phạm tội chỉ cần có một tình tiết giảm nhẹ là có thể thoát án từ hình. Trong trường hợp ông Kiên chỉ cần thành khẩn khai báo hoặc khắc phục hậu quả là ông Kiên có thể được hưởng một tình tiết giảm nhẹ và tránh được việc có thể bị áp dụng hình phạt nặng nhất.

Luật sư Hoàng Ngọc Bính - Công ty Luật Á Đông