Cẩn thận khi đi đòi nợ

Việc chơi hụi giữa bị cáo Phan Thị Quý và bà Lê Thị Khuê Bích là có thật. Lẽ ra sau khi hốt hụi, bà Bích phải có trách nhiệm đóng hụi như đã thỏa thuận nhưng bà Bích đã không thực hiện nghĩa vụ mà bỏ nhà đến Hóc Môn (TP.HCM) thuê nhà trọ ở để tránh mặt. Do không gặp được bà Bích nên bị cáo Quý phải nhờ một số người đi tìm để đòi tiền hụi. Trong suốt quá trình tìm, gặp và đưa bà Bích về, bị cáo chỉ có mục đích để bà Bích phải trả tiền nợ đóng hụi chứ không có mục đích nào khác.

Việc bị cáo lục túi của bà Bích thấy tiền và vàng là sai nhưng bà Bích cũng đồng ý, không có phản ứng gì. Mục đích của bị cáo cũng chỉ nhằm buộc bà Bích nộp tiền nợ hụi. Sau đó bà Bích đã giao tiền và tự nguyện viết giấy đã trả nợ cho bị cáo. Việc bị cáo buộc bà Bích phải đem số vàng đi bán cũng là để bà Bích có tiền trả nợ chứ hoàn toàn không có ý định chiếm đoạt số vàng của bà Bích. Khi bán được vàng, bà Bích còn yêu cầu bị cáo phải viết giấy đã nhận gần 84 triệu đồng. So với số tiền mà bà Bích phải trả cho bị cáo (194 triệu đồng) thì số tiền mà bà Bích đã thực trả cho bị cáo vẫn còn thiếu hơn 100 triệu đồng nữa.

Như vậy, ngay từ đầu và trong quá trình đi tìm bà Bích, đưa bà Bích từ Hóc Môn về, bị cáo không hề có ý định chiếm đoạt tài sản mà chỉ muốn bà Bích phải trả nợ tiền chơi hụi. Do đó không thể xác định bị cáo có ý định chiếm đoạt và thực hiện hành vi chiếm đoạt tiền của bà Bích. Đã không có ý định chiếm đoạt và không có hành vi chiếm đoạt thì không thuộc nhóm tội chiếm đoạt tài sản.

Tội cưỡng đoạt tài sản là tội bắt buộc phải có yếu tố chiếm đoạt nhưng căn cứ vào diễn biến sự việc và ý thức chủ quan của bị cáo thì bị cáo Quý không có ý định chiếm đoạt tài sản của bà Bích, mà chỉ có ý định đòi nợ. Số tiền bị cáo lấy được của bà Bích chưa được 1/2 số tiền mà bà Bích nợ của bị cáo. Vì vậy,hành vi của bị cáo không phải là hành vi phạm tội cưỡng đoạt tài sản như cáo trạng truy tố.

Tuy nhiên, việc chơi hụi cũng như nợ tiền đóng hụi là một quan hệ pháp luật dân sự. Trước đây, quan hệ hụi họ chưa được Nhà nước thừa nhận nhưng nay BLDS đã thừa nhận quan hệ này là quan hệ dân sự. Lẽ ra nếu bà Bích không có tiền đóng hụi thì bị cáo Quý có quyền kiện bà Bích ra tòa án để giải quyết nhưng thay vì kiện ra tòa, bị cáo đã nhờ người đi tìm bà Bích để “xiết nợ” là việc làm không được pháp luật bảo vệ. BLHS nước ta chưa có quy định hành vi “xiết nợ” là hành vi phạm tội nhưng cũng không ủng hộ việc tự xử này. Nếu hành vi “xiết nợ” gây ra những thiệt hại khác cho người bị “xiết nợ” và hành vi đó cấu thành một tội phạm cụ thể thì người có hành vi “xiết nợ” phải chịu trách nhiệm. Ví dụ, nếu dùng vũ lực gây chết người thì bị truy cứu trách nhiệm hình sự về tội giết người, nếu gây thương tích thì bị truy cứu tội cố ý gây thương tích…

Trong vụ án này, việc bị cáo Quý nhờ một số người đi tìm bà Bích rồi ép bà Bích phải về cùng với mình và buộc bà Bích phải bán vàng trả nợ là hành vi bắt người trái pháp luật được quy định tại Điều 123 BLHS. Do đó TAND thị xã Dĩ An chuyển tội danh, kết án Quý về tội bắt người trái pháp luật là đúng tội.

Tuy nhiên, hành vi bắt người trái pháp luật của bị cáo cùng với một số người cũng xuất phát từ việc bà Bích có lỗi, đã không nộp tiền hụi, lại còn bỏ trốn, gây bức xúc cho bị cáo. Khi bắt được bà Bích, bị cáo cũng đã báo với công an sở tại nhưng công an lại cho rằng đó là việc dân sự nên không can thiệp. Do đó tòa áp dụng loại hình phạt nhẹ hơn là hình phạt cải tạo không giam giữ đối với bị cáo Quý cũng có tác dụng giáo dục và phòng ngừa tội phạm.

Luật sư ĐINH VĂN QUẾ, nguyên Chánh Tòa 
Hình sự TAND Tối cao