Cơ quan cảnh sát điều tra Bộ Công an đã ra quyết định khởi tố vụ án, khởi tố bị can và bắt tạm giam ông Nguyễn Đức Kiên( tức Bầu Kiên) để thực hiện hoạt động điều tra vụ án “kinh doanh trái phép”. Hoạt động điều tra của cơ quan tố tụng đang diễn ra.

Vụ án sẽ diễn biến như thế nào? Bầu Kiên tiếp tục bị truy tố và xét xử hay sẽ thoát khỏi vòng lao lý? Đây là điều được dư luận quan tâm. Trong bài viết này luật sư của Công ty Luật Á Đông, trên cơ sở các quy định của Bộ Luật hình sự và Bộ luật Tố tụng hình sự phân tích và bình luận các khả năng diễn biến của vụ án khi được các cơ quan tố tụng áp dụng các quy định của pháp luật hình sự và tố tụng hình sự trong quá trình xử lý.

Theo quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự thì một vụ án nếu đã được Cơ quan điều tra khởi tố thì có thể tiếp tục được diễn tiến theo một trong ba hướng sau:
    -   Có kết luận điều tra và đề nghị Viện Kiểm sát để truy tố.
    -   Có kết luận điều tra và ra quyết định đình chỉ điều tra.
     -  Tạm đình chỉ điều tra.

Trường hợp thứ nhất là trường hợp cơ quan điều tra khi kết thúc điều tra ra kết luận điều tra và chuyển hồ sơ vụ án sang Viện kiểm sát đề nghị truy tố.
Khoản 1 Điều 162 Bộ luật Tố tụng hình sự quy định:
“1. Khi kết thúc điều tra, Cơ quan điều tra phải làm bản kết luận điều tra.
4. Trong thời hạn hai ngày, kể từ ngày ra bản kết luận điều tra, Cơ quan điều tra phải gửi bản kết luận điều tra đề nghị truy tố hoặc bản kết luận điều tra kèm theo quyết định đình chỉ điều tra cùng hồ sơ vụ án cho Viện kiểm sát cùng cấp; gửi bản kết luận điều tra đề nghị truy tố hoặc quyết định đình chỉ điều tra cho bị can, người bào chữa.”

Như vậy, khi kết thúc giai đoạn điều tra, nếu có cơ ở để xác định bị can có tội thì Cơ quan điều tra phải làm bản kết luận điều tra, trong đó làm rõ nội dung của tội phạm, người phạm tội và các cơ sở pháp lý để xác định tội phạm, đồng thời chuyển kết luận điều tra và hồ sơ vụ án tới Viện Kiểm sát cùng cấp đề nghị truy tố bị can.

Căn cứ vào tội danh mà Bầu Kiên bị khởi tố là tội ít nghiêm trọng, thì thời hạn điều tra của vụ án nàylà hai tháng. Do vậy, sau hai tháng Cơ quan cảnh sát điều tra Bộ Công an phải có trách nhiệm làm rõ việc Bầu Kiên có phạm tội trên hay không, các cơ sở pháp lý, chứng cứ để buộc tội Bầu Kiên. Khi có đầy đủ các cơ sở theo quy định, Cơ quan cảnh sát điều tra Bộ Công an phải lập kết luận điều tra, đồng thời chuyển toàn bộ hộ sơ vụ án và kết luận điều tra sang Viện Kiểm sát nhân dân tối cao đề nghị truy tố Bầu Kiên về tội danh trên.

Cũng cần lưu ý rằng, trong quá trình điều tra Cơ quan điều tra có thể thay đổi hoặc bổ sung quyết định khởi tố bị can theo quyết định tại điều 127 của Bộ luật Tố tụng hình sự. Theo đó, cơ quan điều tra có thể thay đổi tội danh hoặc bổ sung tội danh đối với bị can nếu trong quá trình điều tra phát hiện các hành vi phạm tội cấu thành các tội danh khác với tội danh được khởi tố ban đầu. Trong vụ án Bầu Kiên, Bầu Kiên ban đầu bị khởi tố theo tội danh “kinh doanh trái phép” theo điều 159 Bộ luật hình sự. Nhưng theo quy định trên thì cơ quan điều tra có thể ra quyết định thay đổi tội danh này hoặc bổ sung tội danh khác nếu phát hiện hành vi phạm tội mới hoặc hành vi phạm tội cấu thành tội phạm khác, hoặc thậm chí hành vi phạm tội thay đổi theo hướng làm thay đổi bản chất của vụ án.

Trường hợp thứ hai, là trường hợp Cơ quan điều tra khi kết thúc điều tra ra kết luận điều tra, đồng thời ra quyết định đình chỉ vụ án. Cũng theo quy định tại điều 162 Bộ luật Tố tụng hình sự thì khi kết thúc điều tra, Cơ quan điều tra lập bản kết luận điều tra và, trong trường hợp không đủ cơ ở để xác định bị can phạm tội như đã khởi tố, thì ra quyết định đình chỉ vụ án hình sự theo quy định tại điều 164 Bộ luật tố tụng hình sự. Khoản 2 điều 164 quy định: “Cơ quan điều tra ra quyết định đình chỉ điều tra trong những trường hợp sau đây:

a) Có một trong những căn cứ quy định tại khoản 2 Điều 105 và Điều 107 của Bộ luật này hoặc tại Điều 19, Điều 25 và khoản 2 Điều 69 của Bộ luật hình sự;
b) Đã hết thời hạn điều tra mà không chứng minh được bị can đã thực hiện tội phạm.
Khoản 2 điều 105 quy định: “Trong trường hợp người đã yêu cầu khởi tố rút yêu cầu trước ngày mở phiên tòa sơ thẩm thì vụ án phải được đình chỉ”. Đây là trường hợp khởi tố vụ án theo yêu cầu của người bị hại. Nếu người bị hại rút yêu câu khởi tố thì cơ quan điều tra sẽ ra quyết định đình chỉ vụ án.

Điều 107 quy định: “Những căn cứ không được khởi tố vụ án hình sự
Không được khởi tố vụ án hình sự khi có một trong những căn cứ sau đây:
1. Không có sự việc phạm tội;
2. Hành vi không cấu thành tội phạm;
3. Người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội chưa đến tuổi chịu trách nhiệm hình sự;
4. Người mà hành vi phạm tội của họ đã có bản án hoặc quyết định đình chỉ vụ án có hiệu lực pháp luật;
5. Đã hết thời hiệu truy cứu trách nhiệm hình sự;
6. Tội phạm đã được đại xá;
7. Người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội đã chết, trừ trường hợp cần tái thẩm đối với người khác”.

Điều 19 Bộ luật hình sự quy định về việc miễn trách nhiệm hình sự trong trường hợp người phạm tội tự ý nửa chừng chấm dứt phạm tội.
Điều 25 Bộ luật hình sự quy định về các trường hợp miễn trách nhiệm hình sự. Theo đó những người đã phạm tội có thể được miễn trách nhiệm hình sự, và nếu trong khi vụ án đang bị điều tra thì có thể được cơ quan điều tra ra quyết định đình chỉ điều tra.
Từ các quy định trên, có thể thấy vụ án của bầu Kiên cũng có thể được cơ quan điều tra ra quyết định đình chỉ điều tra nếu trong quá trình điều tra mà cơ quan điều tra thấy vụ án cũng như bị can (Bầu Kiên) rơi vào các trường hợp quy định tại khoản 2 điều 164 của Bộ luật Tố tụng hình sự.

Trường hợp thứ ba, là trường hợp tạm đình chỉ điều tra, trường hợp này được quy định tại Điều 160 của Bộ luật Tố tụng hình sự. Khoản 1 điều 160 quy định: “Khi bị can bị bệnh tâm thần hoặc bệnh hiểm nghèo khác có chứng nhận của Hội đồng giám định pháp y thì có thể tạm đình chỉ điều tra trước khi hết hạn điều tra. Trong trường hợp chưa xác định được bị can hoặc không biết rõ bị can đang ở đâu thì chỉ tạm đình chỉ điều tra khi đã hết thời hạn điều tra.”. Như vậy theo quy định của luật thì có hai trường hợp cơ quan điều tra có thể ra quyết định tạm đình chỉ điều tra vụ án: là trường hợp bị can bị bệnh tâm thần và đã hết thời hạn điều tra nhưng không biết rõ bị can đang ở đâu. Trong vụ án của Bầu Kiên, thì việc tạm đình chỉ điều tra chỉ có thể xảy ra trong trường hợp ông Kiên bị xác định bị bệnh tâm thần do Hội đồng giám định pháp y chứng nhận.

Tuy nhiên, việc đình chỉ hoặc tạm đình chỉ vụ án không có nghĩa là vụ án được chấm dứt điều tra. Cơ quan điều tra có thể ra quyết định phục hồi điều tra vụ án theo quy định tại Điều 165 Bộ luật Tố tụng hình sự khi có các căn cứ để phục hồi và thời hiệu truy cứu trách nhiệm hình sự vẫn còn.

Vụ án Bầu Kiên sẽ còn có những diễn biến bất ngờ khi cơ quan điều tra thực hiện hoạt động điều tra. Vụ án có thể được chuyển qua Viện Kiểm sát tối cao để cơ quan này ra quyết định truy tố bị can về tội “ kinh doanh trái phép” khi tài liệu chứng cứ buộc tội của vụ án được củng cố vững chắc, hoặc cũng có thể được đình chỉ khi Cơ quan điều tra không chứng minh được hành vi phạm tội của Bầu Kiên. Dù vụ án có diễn biến thế nào đi chăng nữa thì một sự thật không thể phủ nhận là lĩnh vực tài chính ngân hàng của Việt Nam vừa nhận một cú sốc lớn và không phải đại gia nào cũng miễn nhiễm với trại giam.

Luật sư Hoàng Ngọc Bính - Công ty Luật Á Đông