Và đã là tài sản do phạm tội mà có thì trách nhiệm của cơ quan điều tra (CQĐT) khi khởi tố vụ án, khởi tố bị can phải tiến hành các biện pháp thu giữ hoặc kê biên theo quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự.

Hiện có một thực tế, tài sản tham nhũng (do phạm tội mà có) như của hối lộ, phương tiện dùng vào việc phạm tội là tiền bạc, là tài sản có giá trị không lớn, đều bị CQĐT thu giữ hoặc kê biên. Nhưng nếu là tài sản lớn như nhà ở, đất ở hoặc các tài sản có giá trị hàng tỉ đồng rất ít trường hợp CQĐT thu giữ hoặc kê biên để bảo đảm thi hành án… Hãn hữu lắm mới có trường hợp kê biên nhà cửa hoặc tiền gửi ngân hàng, trừ những vụ bị cáo chiếm đoạt một số tiền cực lớn như trong vụ Huyền Như…

Tài sản tham nhũng, về nguyên tắc CQĐT phải thu giữ hoặc kê biên. Tuy nhiên, do nhiều lý do khác nhau nên không ít vụ án người phạm tội bị khởi tố về các tội phạm tham nhũng nhưng CQĐT lại không thu giữ tài sản do tham nhũng mà có nên mới dẫn đến tình trạng khi xét xử, tài sản tham nhũng đã bị quan tham tẩu tán hoặc “biến” nó thành tài sản của người thân trong gia đình… làm cho việc thu hồi gặp khó khăn, dư luận bất bình.

Theo quy định của Bộ luật Hình sự thì công cụ, phương tiện dùng vào việc phạm tội; vật hoặc tiền do phạm tội hoặc do mua bán, đổi chác những thứ ấy mà có phải bị tịch thu, sung quỹ nhà nước.

Nếu tài sản tham nhũng đã bị CQĐT thu giữ thì nó trở thành vật chứng của vụ án. Theo Bộ luật Tố tụng hình sự, việc xử lý vật chứng do CQĐT quyết định; do VKS quyết định, nếu vụ án ở giai đoạn truy tố; do tòa án hoặc HĐXX quyết định, nếu ở giai đoạn xét xử. Vật chứng là công cụ, phương tiện phạm tội; vật chứng là tiền bạc hoặc tài sản do phạm tội mà có thì bị tịch thu sung quỹ nhà nước. Việc quan tham chết mà cơ quan tiến hành tố tụng đã xác định tài sản của họ là tài sản tham nhũng thì việc tịch thu sung quỹ nhà nước có gì phải băn khoăn? Ví dụ: Một vị thẩm phán bị bắt quả tang nhận hối lộ 50 triệu đồng thì số tiền này được coi là vật chứng của vụ án. Giả thiết trong quá trình điều tra, vị thẩm phán này xấu hổ nên đã tự sát, chẳng lẽ CQĐT phải kiện ra tòa bằng vụ án dân sự thì mới tịch thu sung quỹ được sao?

Vấn đề quan trọng và quyết định đối với việc xử lý tài sản tham nhũng của quan tham là cơ quan tiến hành tố tụng có chứng minh được tài sản đó có phải là tài sản tham nhũng hay không.

Nếu đặt vấn đề “chết là hết” thì đó chỉ là cách nói của “người đời”, còn về pháp luật “chết không phải là đã hết”! Theo quy định của pháp luật thì người phạm tội chết chỉ chấm dứt trách nhiệm hình sự đối với họ, còn các trách nhiệm khác tùy theo giai đoạn tố tụng mà cơ quan tiến hành tố tụng xử lý. Trường hợp người phạm tội chết, tài sản do phạm tội mà có thì không bao giờ là di sản thừa kế cả. Tuy nhiên, vấn đề sẽ phức tạp lại ở chỗ tài sản tham nhũng lại “lẫn” với tài sản hợp pháp hoặc với tài sản của người thân của quan tham thì đúng là trước khi quyết định tịch thu sung quỹ nhà nước, phải giải quyết bằng một vụ án dân sự để “tách” tài sản tham nhũng trong khối tài sản chung đó ra. Sau khi đã xác định được tài sản tham nhũng thì sẽ xử lý theo quy định của Bộ luật Hình sự và Bộ luật Tố tụng hình sự như đã phân tích ở trên.

Quan tham, chết chưa phải là hết!