Thời gian gần đây, nhất là khi Trung Quốc (TQ) ngang ngược đặt trái phép giàn khoan Hải Dương 981 trong vùng biển chủ quyền của Việt Nam (VN), các tàu của TQ (trong đó có tàu chấp pháp và tàu cá vỏ sắt) liên tiếp có những hành vi chặn phá, lấy đi tài sản, thậm chí là đâm chìm tàu cá của ngư dân VN ngay trên vùng biển chủ quyền của VN. Trước những hành động phi pháp, gây ra những thiệt hại to lớn cho ngư dân VN, nhiều ý kiến cho rằng ngư dân cần tiến hành khởi kiện ra tòa án quốc tế về những hành vi này. Trước những gì đã diễn ra, GS-TS Nguyễn Vân Nam cho rằng các ngư dân VN có quyền và cần khởi kiện nhà nước TQ.

Cần kiện ra Tòa án Luật biển quốc tế

. Phóng viên: Theo ông, sau những thiệt hại vừa qua của ngư dân ta do phía TQ gây nên (có tàu chấp pháp lẫn tàu cá của TQ), ngư dân VN có thể kiện phía TQ được không? Cụ thể ở đây có thể kiện đối tượng nào và ở tòa án quốc tế nào?

 

Tương tự, nếu ngư dân VN khởi kiện ngư dân TQ tại một cơ quan tài phán quốc tế dù thắng lợi cũng không có nhiều tác dụng như khởi kiện nhà nước TQ. Vì về cơ bản, vẫn không buộc được chính phủ TQ không sử dụng vũ lực đối với ngư dân VN đồng thời cũng không thi hành án buộc ngư dân TQ bồi thường thiệt hại được.

Do đó, ngư dân VN có thể khởi kiện nhà nước TQ trước Tòa án Luật biển quốc tế tại Hamburg (ITLOS), Đức. Đây là tòa án quốc tế duy nhất trên thế giới (trừ Tòa án Liên minh châu Âu trong lĩnh vực nhân quyền) cho phép chủ thể khởi kiện không phải là nhà nước (cá nhân, tổ chức), có quyền khởi kiện một nhà nước liên quan đến việc lý giải và áp dụng các thỏa thuận quốc tế trong khuôn khổ công pháp quốc tế (khoản 2 Điều 20 Quy chế Tòa án Luật biển quốc tế). Đây cũng chính là cách khởi kiện duy nhất mà ngư dân ta cần phải làm.

. Với trường hợp các ngư dân ở VN bị cướp bóc, đâm chìm, nếu ngư dân kiện thì sẽ kiện những nội dung gì?

+ Nội dung khởi kiện cụ thể chỉ có thể được quyết định sau khi hoàn tất việc thu thập chứng cứ nhưng chắc chắn phải có việc yêu cầu TQ bồi thường thiệt hại và phải đảm bảo không được tái diễn hành động gây thiệt hại như vậy nữa.

Tàu cá ĐNa 90152 TS bị đâm chìm ngày 26-5 được lai dắt về Lý Sơn chiều 29-5, chỉ còn phần mũi nhô lên mặt nước. Ảnh: TẤN TÀI

Ngư dân sẽ được nhiều ngay khi tòa thụ lý đơn kiện

. Trình tự thủ tục của việc khởi kiện này sẽ ra sao? Theo ông, cần lưu ý những gì khi chuẩn bị hồ sơ và tiến hành khởi kiện?

+ Sau khi chuẩn bị xong hồ sơ khởi kiện, ngư dân phải nộp đơn kiện tại văn phòng của Tòa án Luật biển quốc tế ở Hamburg, Đức. Tùy thuộc cách lập luận và yêu cầu của đơn kiện, tòa án sẽ quyết định áp dụng các trình tự thủ tục tố tụng nào.

Trình tự tố tụng của Tòa án Biển quốc tế về cơ bản giống như trình tự tố tụng tại Tòa án Tối cao CHLB Đức và nó hoàn toàn khác với thủ tục tố tụng của VN. Trình tự này gồm hai giai đoạn: Tố tụng văn bản và tố tụng trực tiếp (tranh luận tại phiên tòa). Sau khi quyết định thụ lý đơn kiện, tòa này (hoặc Tòa trọng tài theo phụ lục VII của ITLOS) sẽ cho chúng ta sáu tháng để lập hồ sơ và trình bày chi tiết chứng cứ, các cơ sở pháp lý và lập luận cho yêu cầu khởi kiện của mình. Tòa sẽ chuyển toàn bộ hồ sơ và lập luận của ta cho TQ; họ cũng có sáu tháng để trình bày chứng cứ và lập luận phản bác. Mỗi bên đều có quyền xin gia hạn thời gian trình bày lập luận.

Về nguyên tắc, không có giới hạn thời gian hai bên tranh luận bằng văn bản. Thời gian tiến hành tố tụng văn bản trung bình là hai năm. Khi nhận thấy các bên đã trình bày đầy đủ lập luận và chứng cứ của mình, tòa sẽ ra quyết định kết thúc giai đoạn tố tụng văn bản. Từ lúc này, bên nào muốn đưa thêm chứng cứ mới phải được sự đồng ý của bên kia và của tòa. Trong vòng sáu tháng sau khi kết thúc tố tụng văn bản, tòa phải mở phiên tòa thực hiện tố tụng trực tiếp và sau đó sẽ ra phán quyết. Trong quá trình tố tụng, một sai lầm về hình thức cũng có thể dẫn đến hậu quả TQ hoặc là kéo dài quá trình hoặc thậm chí có quyền yêu cầu đình chỉnh vụ án. Để khắc phục những trở ngại đó, ngư dân ta cần phải được một công ty luật nước ngoài đại diện trước ITLOS.

. Ông có dự liệu hệ quả pháp lý của việc khởi kiện này? 

+ Khả năng thành công và thất bại khi ngư dân ta khởi kiện là như nhau. Chúng ta sẽ thắng vì toàn bộ các yếu tố khách quan đều đưa ta đến chiến thắng. Nếu thất bại thì đó chỉ là do chúng ta chuẩn bị không tốt mà thôi. Nhưng ngay khi ITCLOS thụ lý đơn kiện, TQ đã có nghĩa vụ không được tiếp tục thực hiện những hành động làm hiện trạng trở nên nghiêm trọng hơn, nghĩa là không được tiếp tục cản trở ngư dân ta đánh cá nữa. Nếu TQ không thực hiện, ngư dân đứng đơn khởi kiện có quyền yêu cầu ITLOS quyết định áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời buộc TQ hoặc phải rút tàu ra khỏi vùng biển có ngư dân VN đánh bắt, hoặc phải bảo đảm cách xa tàu ngư dân VN một khoảng cách an toàn xác định. Khi thắng kiện, đó sẽ là một yếu tố đảm bảo tốt nhất và lâu dài cho tính mạng, tài sản và quyền tự do đánh bắt của ngư dân VN.

. Xin cảm ơn ông.

"Công ty Luật Á Đông: Dịch vụ thành lập công ty, business registration certificate, thủ tục thành lập doanh nghiệp liên doanh, thủ tục thành lập công ty 100% vốn nước ngoài, thủ tục thay đổi đăng ký kinh doanh,  thủ tục chuyển nhượng đất đai, sở hữu trí tuệ, M&A, thủ tục giải quyết tranh chấp, hợp đồng, các thủ tục hành chính, consular legalization in Vietnam,  và các dịch vụ pháp lý khác...hotline: 0904253822 - 04.66814111".  Luật Á Đông theo Thanh Mận/PLO